İP3 özeti

Bu iş paketi (İP) aracılığyla bizler, paydaşlara risk yönetiminin temel kavramlarını anlamaları için bir fırsat yaratmak istedik. Risklerin endüstriyel faaliyetlerde her zaman var olmasından dolayı günümüzde, risk yönetimi önemli bir araştırma konusudur. Endüstriyel faaliyetlerin karmaşıklığı (su ürünleri yetiştiriciliği, akvaryum, balıkçılık, gemi taşımacılığı vb.) ve yerli olmayan (YO) türlerin su ürünleri yetiştiriciliği alanlarından kaçma/bulaşma riski, karar sürecinde dikkate alınması gereken risklerin ortaya çıkmasına neden olur. Bu nedenle, bu İP'ni risk yönetimi için kısa bir yeni literatür incelemesi önerisi aracılığıyla risk yönetiminin temellerini netleştirmek için geliştirdik. Bu alanın bu günlerde en çok tartışılan konu olması bu girişimin gerekçesidir ve bizler Batı Balkanlar için YO türler hakkında en güncel yönetim planını geliştirmeye çalıştık. Dolayısıyla İP3'ün varsayımı, Batı Balkan Ortaklarına YO türlerin ekonomi, eğitim ve toplum üzerindeki etkilerini kavrayabilmeleri için faydalı araçlar sağlamaktır. Bu İP ile bağlantılı riskler, YO sucul türlerin risk değerlendirmesi alanındaki mevcut politikalar ve eğitim uygulamaları ile ilkelerinin mevcudiyeti ve erişilebilirliğinin olmamasıdır.

İP3'ün ilk iki bölümü, yerli olmayan türler, risk, risk yönetimi ve bu tür modelleri gerçekleştirme metodolojisi kavramları çerçevesinde risk yönetimi modelleri hakkında mevcut bilgiler ile ilgili bir literatür taraması yapmayı amaçladı. YO türlerle ilişkili risklerin tanımlanmasına (tarama) ve değerlendirilmesine yardımcı oldukları ve bunların yönetimine dahil olan karar vericilere destek sağladıkları için, literatürde karar destek araçlarının YO türlerinin risk analizi için temel araçlar olduğu ortaya çıkmıştır. Günümüzde işletme, sosyal bilimler, tıp, siyaset, oyunlar, bilgi teknolojileri ve ulaşımda kullanılmaktadırlar ve bugün çevre yönetimi ve biliminde ana yapı taşlarıdırlar. Risk analizi sürecindeki ilk adım potansiyel olarak YO türlerin taranmasıdır ki bu da muhtemel istilacı (ve dolayısıyla kapsamlı bir risk değerlendirmesi gerektiren) ve istilacı olma olasılığı daha düşük (ve bu nedenle ayrıntılı analiz gerektirme olasılığı daha düşüktür) olan türlerin belirlenmesini hedefler. 

Tüm paydaşlar için risk yönetiminin genel olarak uygulanması için çift aşamalı bir yaklaşım önerilmiştir. Bu, iki farklı metodolojinin bütünleşik kullanımını öngörmektedir: yerli olmayan türlerin istila riskini değerlendirmek için Sucul Tür İstilacılık Tarama Kiti (ST-İTK) (= Aquatic Species Invasiveness Screening Kit; AS-ISK) ve yerli olmayan türlerin dağılışını tahmin etmek için Maksimum Entropi (MaksEnt) (=Maximum Entropy method (MaxEnt). Her iki metodolojinin birleşik ve entegre kullanımı, İP2'nin sonuçlarından biri olarak geliştirilen Batı Balkan ülkeleri için güncellenmiş listelerde rapor edilenler arasında bazı iyi bilinen YO türler için test edildi.

ST-ITK v.2.3 aracı, çalışma alanındaki bazı sucul yerli olmayan türlerin istila riskini değerlendirmek için kullanıldı. Değerlendirme için, Vilizzi vd. (2021)’e göre Temel Risk Değerlendirmesi (TRD) ve TRD + İklim Değişikliği Değerlendirmesi (İDD) için ST-ITK eşikleri verilmiştir. 3 Ortak Ülkeden (Arnavutluk, Bosna Hersek ve Karadağ) ve Program Balkan Ülkelerinden (Hırvatistan ve Kuzey Makedonya) toplam 17 tür seçildi ve risk değerlendirmesi yapıldı: 10 ttalısu balığı, 2 deniz balığı, 2 tatlısu omurgasız türü, 2 deniz omurgasız türü ve 1 tatlısu bitki türü. Some species have been assessed by more than one assessor and/or for different areas of assessment. Bazı türler, birden fazla değerlendirici tarafından ve/veya farklı değerlendirme alanları için değerlendirilmiştir.

Kullanılan ikinci araç, hedef bir tür için uygun habitatları tahmin etmede çevresel değişkenlere cevaben tür bulunuşu ile ilgili en yaygın kullanılan Tür Dağılım Modeli (TDM) algoritmalarından biri olan Maksimum Entropi yöntemidir (MaksEnt). MaksEnt yöntemi, Batı Balkanlar bölgesinde bulunan bazı sucul yerli olmayan türlerin potansiyel dağılımını ve habitat uygunluğunu araştırmak için kullanıldı. Türler, ST-ITK aracı kullanılarak risk değerlendirme analizi için seçilenlerle aynıydı ve tatlı su ve deniz balıkları ve omurgasız türleri ile tatlı su bitkisi türleri dahil olmak üzere farklı taksonlara aitti. Bu çalışmada, seçilen türlerin bulunuşları ve ilgili çevresel değişkenlere göre uygun yaşam alanlarını belirlemek için MaksEnt kullanılmıştır. Modelleri çalıştırmadan önce, mümkün olan en yüksek uzaysal çözünürlüğü elde etmek için "en yakın komşu enterpolasyonu" yöntemi kullanılarak çevresel veriler yeniden hesaplandı.

MaksEnt yöntemi ile ST-ITK gibi risk değerlendirme araçları arasındaki kombinasyon, politika yapıcılara, korumacılara ve yöneticilere yakın gelecekte olası yönetim önlemleri hakkında güvenilir ve sağlam kararlar vermelerinde yardımcı olabilir.

Risk Yönetim Süreci için literatürde en çok önerilen yaklaşım 5 doğrusal adım yaklaşımıdır:

• Risk Belirleme
• Risk Analizi
• Risk Değerlendirmesi ve Sıralaması (Önceliklendirme)
• Risk Müdahelesi
• Risk İzleme ve İnceleme

Böylece, bu yaklaşıma göre ve İP1, İP2 ve İP3'ün sonuçlarını Modele entegre ederek, Batı Balkan Ülkeleri için aşağıdaki Risk Yönetim Modeli önerildi:

• Riski Belirleme: politika düzenlemelerinin, çevresel tanımların ve yönetim planlarının gözden geçirilmesi; eğitim düzeyi ve eğitimdeki uygulama ve YO türlerin sosyoekonomik algısı (İP’in çıktısı); su ürünleri yetiştiriciliği ve balıkçılık sektörleri için risklerin belirlenmesine ve YO türlerin erken saptanmasına (İP2'nin çıktısı) paydaşların katılımı yoluyla literatür verilerinin ve bilgilerinin toplanmasına devam edilmiştir.
• Risk Analizi: YO türlerin sürekli analizini sürdürmek için ortaklar, 3 Hedef Batı Balkan Ülkesi için biyoçeşitlilik kaybını engellemek ve iklim değişikliğiyle mücadele etmek için AB mevzuatlarıyla ilgili bir Ulusal İstilacı Türler Stratejisi ve Eylem Planının uygulanmasını önermektedir (İP1’in çıktısı).
• Risk Değerlendirmesi ve Sıralaması (Önceliklendirme): ortaklar, riski önceliklendirmek (yani en çok etkileyen YO türü değerlendirmek gibi) için ST-ITK ve MaksEnt araçlarının birleşik kullanımını test etti (İP’ün çıktısı) 
• Risk Müdahelesi: ortaklığın yanıt verme kapasitesini geliştirmek için özel kurslar ve yeni müfredat uygulandı veya mevcut olanlar güncellendi (planlanan İP4 ve İP5)
• Risk İzleme ve İnceleme: yeni YO türlerin tanıtılması, yayılması ve yerleşimi üzerinde kontrolün uygulanmasını önermek; 3 Hedef Batı Balkan Ülkesi ve komşu Balkan ülkeleri için sınır kontrolü ve biyogüvenlik kurulmasını önermek. 

İlave bir çıktı olarak, Profesyonel “Risk Yöneticisi” figürü önerilmektedir.